Villa-Lobos, geboren op 5 maart 1887 te Rio de Janeiro, is een van de merkwaardigste en vruchtbaarste componisten van deze eeuw.

Op zesjarige leeftijd begint hij de muziekstudie onder leiding van zijn vader ( Raoul Villa-Lobos, professor, geschiedschrijver, musicus, … 1899 ). De eerste lessen omvatten muziektheorie, cello en klarinet. Als hij zeven jaar is begint hij de gitaarstudie. De gitaar zal steeds zijn intiemste instrument blijven. Later zal hij vier gitaren bezitten, waarvan hij er twee kreeg van Miguel Llobet en één van Andrès Segovia.

Vader kent de waarde van het geld niet en als hij sterft laat hij zijn gezin achter zonder bestaansmiddelen. Moeder gaat dan wassen en strijken om in het onderhoud te voorzien en om Heitor een goede opleiding te verschaffen ( ze wil van hem een geneesheer maken ). Heitor voleindigt zijn middelbare studies en begint het eerste jaar aan de medische faculteit, omwille van moeder. Geneeskunde is echter niet zijn roeping en hij verlaat de universiteit.

Op 16-jarige leeftijd verlaat Heitor het ouderlijk huis en begint een leven vol avontuur : musiceren in cinema's, hotels, nachtbars. Twee jaar later krijgt de reiskoorts hem te pakken en hij verkoopt vaders bibliotheek. Met de opbrengst kan hij kommerloos Brazilië doorkruisen. Zo leert hij de rijke folklore en de volksmuziek van zijn land kennen, elementen die hij in zijn muziek zal verwerken. Bij het optekenen van thema's en liederen gebruikt hij een soort kortschrift : met bepaalde symbolen noteert hij eerst het ritme, laat de muziek hernemen en noteert de melodie boven de symbolen.

Als hij terug is in Rio, hij is dan 21 jaar, volgt hij harmonie, maar na enkele maanden trekt hij weer op reis. Nu krijgt hij het gezelschap van een avonturier, Donizetti, een muzikant die meer dronken dan nuchter is. Samen verzamelen ze een overvloed van folkloristische Braziliaanse muziek.

In 1915 begint te Rio zijn loopbaan als componist. Hij is de vernieuwer en de schepper van de eigen Braziliaanse muziek, waarin hij breekt met de gevestigde waarden. Hierdoor krijgt hij veel afbrekende kritiek, die nu lachwekkend overkomt. Zo schrijft Guanabarino, de criticus van het Handelsblad van Rio, o.m. :

...hij componeert de meest onsamenhangende stukken, vol wanklanken, een echte opeenstapeling van noten, steeds met hetzelfde resultaat, de indruk gevend dat zijn orkest bezig is de instrumenten te stemmen en dat iedere uitvoerder een eigen waanzin improviseert.

Verder schrijft deze criticus dat de muziek van Villa-Lobos uit te voeren is door «epileptische musici» voor «paranoialijders». In 1918 komt zelfs het orkest in opstand.

1919 wordt een keerpunt : Villa-Lobos vindt waardering in het buitenland waar zijn werk wordt uitgevoerd. Hij wordt bevriend met Darius Milhaud en Arthur Rubinstein. Deze laatste zal Heitor taktvol financieel steunen ( aankoop partituren ) als deze met zorgen te kampen heeft.

In Brazilië begint men eindelijk te beseffen welk uitzonderlijk talent Heitor is en de nodige fondsen voor een studiereis naar Europa worden samengebracht. In 1922 bezoeken koning Albert en koningin Elisabeth van België Brazilië en feliciteren na een concert Villa-Lobos. Deze weigert de Orde van Leopold II te aanvaarden.

In 1923 reist Heitor naar Europa ( Parijs ). Hier leeft hij van wat de vrienden uit Rio hem zenden, van muzieklessen en af en toe van de verkoop van een partituur. Tijdens zijn verblijf in Europa introduceert Villa-Lobos zijn muziek, met groot succes.

In 1930 keert hij terug naar Brazilië en wordt te Sâo Paulo muziekleraar. In 1933 krijgt hij zijn eigen orkest. Hij dirigeert ook massa-uitvoeringen ( tot 30.000 zangers en 1.000 muzikanten ). In 1940 worden plaatopnamen van zijn muziek gemaakt, onder leiding van Leopold Stokowsky.

Villa-Lobos, die zich bijzonder voor koorzang interesseert, wordt in 1943 directeur van het pas gestichte Conservatorio Nacional de Canto Orfeônico ( Nationaal Conservatorium voor Samenzang ).

In 1944-47 brengt hij zijn muziek naar de U.S.A. In 1945 sticht hij de Braziliaanse Muziekacademie.

In 1948 wordt hij te Parijs ernstig ziek. Hij wordt naar de U.S.A. overgebracht, ondergaat een heelkundig ingrijpen, herstelt zeer vlug en reist in 1949 weeral de wereld rond : Amerika, Europa, Israël... Overal oogst hij de hoogste lof en krijgt hij onderscheidingen, o.a. officier in het Erelegioen van Frankrijk, erelid van het Frans Instituut, van de Amerikaanse Academie van Kunsten en Letteren en van de Accademia di Santa Cecilia in Rome. Hij is tevens voorzitter van de Braziliaanse Academie. In 1956 sterft zijn moeder. Villa-Lobos, door niets meer gebonden, reist rusteloos rond, componeert onophoudend, dirigeert zijn werken en slaapt enkele uren per etmaal. Op 17 november 1959 overlijdt hij.

Het reusachtig oeuvre van Villa-Lobos ( ca. 2.000 werken ) omvat :

Chôros (1) ; Bachianas Brasileiras : een serie van negen stukken geïnspireerd door de werken van J.S. Bach; werken voor piano; vokale werken : koorwerken ( o.m. Itabira ), opera's ( o.m. Aglaia en Elise ), liederen; balletten; symfonische gedichten; concerto's; symfonieën; kamermuziek... Tussen al deze muziek is ook een vijftigtal composities voor gitaar, waaronder een Concerto voor gitaar en orkest, 5 Preludes (2), 12 Studies, een Suite Populaire Brésilienne (Mazurka chôro, Scottish chôro, Valse-chôro, Gavotta-chôro, Chorinho), Chôro I (Chôro tipico), het eerste van een serie stukken voor solo of orkest, tevens het enige werk voor gitaar uit die reeks, enz. (3)

Deze gitaarmuziek behoort tot het beste dat voor gitaar geschreven is. Villa-Lobos vermengt de elementen uit de volksmuziek tot een artistiek geheel, hij is mede de schepper van de typisch Braziliaanse muziek.